Betekenis van de Linde op het boerenerf

In een aantal artikelen wil ik terugkomen op het gebruik van bomen bij landelijke woningen door de eeuwen heen. In de beschrijving komen zaken aan de orde als gebruik, nut, ecologische en spirituele betekenis van de verschillende soorten. Dit artikel geeft de betekenis van de linde weer. 
In de loop van de jaren verandert de zienswijze van de betekenis van bomen. De laatste tijd komt de spirituele betekenis van bomen weer meer naar voren.  Maar ook het functionele gebruik van beplantingen is gewijzigd.

heederlinde-in-heede-district-emsland-duitsland
Oudste Linde van Europa, Heede, District Emsland, Duitsland

In dit artikel wil ik de Lindeboom beschrijven. De linde (Tilia) herken je aan haar ruwe schors en stevige takken, maar vooral aan de hartvormige bladeren! Het woord linde betekent bindsel, omdat van de bast touw en schoeisel werd gemaakt. Het woord betekent in het Duits ook zacht. Door die eigenschap kan je er goed (heiligen)beeldjes uit snijden. Het hout werd daarom wel ‘Lignum Sacrum’ genoemd, oftewel heilig hout. De boom kan zeer oud worden. De oudste boom van Nederland is de 400-1000 jaar oude ‘linde van Sambeek’. In Duitsland en België kun je echter nog oudere en dikkere exemplaren aantreffen (bv. de Heeder Linde).

leilinden-voor-langgevelboerderij
Leilinde als boom om het huis te beschermen tegen de zomerzon

Gerechtsboom

Ooit moeten er uitgestrekte lindewouden zijn geweest; ook in Nederland. Deze zijn echter allen gekapt omdat de linde aangaf waar de meest vruchtbare grond was om akkerland van te maken! Sindsdien is deze boom meer een gemeenschapsboom. Naast de eik was de linde de meest voorkomende gerechts- of vergaderboom. Hier onder kwam de gemeenschap bijeen om recht te spreken en te vergaderen om zo de vrede te bewaren. Dit werd ‘judicium sub tilia’ genoemd. Ons woord subtiel komt hier vandaan! Er werd zelfs beweerd dat er onder de boom geen leugens verteld konden worden.

Beschermende functie

De lindeboom werd vanwege haar beschermende functie vaak direct voor het huis, of op het midden van het erf geplant. Wanneer dit gebeurde aan de zuidzijde van het huis had dit tegelijkertijd een praktische reden.  Het bladerdek van de linde gaf zo schaduw tegen een al te felle zon. Vaak werden ze dan gesnoeid in de vorm van een leilinde. In steden waar de ruimte krap bemeten is, is een volwassen boom vaak niet haalbaar. Daar wordt de linde- of levensboom gestileerd weergegeven in het bovenlicht boven de voordeur.

levensboom_in_bovenlicht_boven_de_voordeur_-_rouveen_-_20330230_-_rce
Gestileerde levensboom in de bovenlichten boven de voordeur

Een voorbeeld van de gewijzigde beeldvorming over bomen is de linde in Tilburg, uit de late middeleeuwen. Eerst was het een boom waaronder recht werd gesproken. Daarna een katholieke boom met een Mariabeeld. Na de Franse Revolutie organiseerden patriotten onder het bladerdak volksfeesten. Na de verjaging van de Fransen had je er Oranjefeesten.

In 1994 kwam het tot drama’s toen de boom werd geruimd voor een ondergrondse fietsenstalling. Het in de gemeenteraad ingebrachte argument dat de boom ziek zou zijn, bleek tijdens het kappen ongeldig. In de holle stam had zich een herstelwortel ontwikkeld. Hieruit heeft men op een andere plaats de linde weer tot ontwikkeling laten komen. Overigens is de naam Tilburg afgeleid van de Latijnse naam is Tilia. Elke lindeboom heeft in principe het eeuwige leven. Klonen van deze Tilburgse boom hebben zich inmiddels verspreid over Brabant.

Indeling van de soort

Linde (Tilia) is een geslacht van bomen uit de kaasjeskruidfamilie (Malvaceae). De soorten van dit geslacht komen voor op het noordelijk halfrond in Europa, Noord-Amerika en Azië. Er worden ongeveer 25 ondersoorten binnen dit geslacht onderscheiden.

In de Benelux komen hoofdzakelijk de volgende soorten en soorthybriden voor:

  • Amerikaanse linde (Tilia americana)
  • Grootbladige linde of zomerlinde (Tilia platyphyllos)
  • Hollandse linde (Tilia×europaea)
  • Kleinbladige linde of winterlinde (Tilia cordata)
  • Krimlinde (Tilia ×europaea ‘Euchlora’ )
  • Zilverlinde (Tilia tomentosa)

De Hollandse linde is een soortkruising tussen de winter- of kleinbladige linde en de zomer- of grootbladige linde.

De diverse soorten kennen daarnaast diverse cultuurvariëteiten. Zo is de ‘Zwarte linde’ een cultivar van de Hollandse linde, evenals de ‘Koningslinde’ en de Krimlinde.

De winter- of kleinbladige linde en de zomer- of grootbladige linde komen van nature in de Benelux voor. Ze behoren tot de grootste loofbomen (20 tot 30m) en hebben hun biotoop met name in beekdalen.

De linde kan veel last hebben van de lindebladluis (Eucallipterus tiliae). De zilverlinde heeft hier echter weinig last van. De lindebladluis scheidt honingdauw, een suikerhoudend vocht, af, waarop weer schimmels zoals roetdauw groeien. De honingdauw verzorgt de overlast.

Spiritualiteit

Eigenlijk wordt het goddelijke in bomen waargenomen sinds er mensen bestaan. Bomen zijn in de grond geworteld en reiken met hun kruin tot in de lucht. Ze staan voor contact tussen hemel en aarde, tussen mens en het hogere. Bomen kunnen eeuwenoud worden en de onsterfelijkheid gaan symboliseren. En er is de levenscyclus die in het blad zichtbaar is, dood in de winter, nieuw leven in de lente. Wedergeboorte, dat is ook een religieus element.

freya-op-haar-door-katten-voortgetrokken-rijtuig
Godin Freya op haar door katten voortgetrokken rijtuig; geassocieerd met de Lindeboom

De lindeboom werd bij de Kelten en de Germanen gezien als heilige boom. De godin Freya zou er zich in vestigen. De geest van de linde gold als beschermer voor huizen, bronnen en kerken. Ook later werd de lindeboom als ‘goede boom’ beschouwd. Huwelijken werden gesloten onder de linde. De duimen van de geliefden werden dan in de bast gedrukt. Een lindetak zou tevens helpen als middel tegen tandpijn bij kinderen. Tevens werd het, in amuletvorm, gebruikt als bescherming tegen heksen en geesten.

Er bestaan vele verhalen en legendes over een lindebomen.

Gebruik

De linde wordt veel gebruikt als leiboom. Ze wordt dan wel leilinde genoemd. Takken worden hierbij horizontaal gebogen en aan een frame vastgemaakt. In volgende jaren worden de scheuten op de stam en scheuten die de verkeerde kant op groeien gesnoeid. Op die manier ontstaat een dicht bladerscherm dat met name in de zomer verkoeling in huis biedt. Ook knotlindes voor het beschaduwen van vee, markten of terrassen komen voor.

linde_in_de-kannstrase-bij-haard
Herdenkingslinde

Lindes worden veelvuldig aangeplant als herdenkingsboom. Zo heeft Staatsbosbeheer de Nederlandse gemeenten een ‘koningslinde’ aangeboden ter gelegenheid van de geboorte van prinses Amalia. In 260 van de 403 gemeenten van Nederland is deze op de Nationale Boomfeestdag geplant.
Voordat de raffinage van suiker haar intrede deed, was de linde een belangrijke boom omdat de lindebloei veel honing produceert.

Van de bloemen kan kruidenthee gemaakt worden, ook wel tilleul genaamd, de Franse naam voor linde.

Lindehout is een houtsoort die zich zeer goed leent voor houtsnijwerk, draaiwerk en beeldhouwwerk. Dit omdat het vrij zacht is, een fijne nerf heeft en gelijkmatig is opgebouwd. Het kernhout is roze-wit tot geelwit en het spinthout wit tot lichtbruin. Een kubieke meter vers hout weegt bijna 1000 kg. In het verleden werden er onder andere klompen uit vervaardigd.

Ecologische waarde

In juni bloeit de boom rijkelijk en wordt ze door bijen en hommels bestoven. Door voedselconcurrentie kunnen onder laatbloeiende lindebomen veel dode hommels liggen. Dit gebeurt vooral onder alleenstaande bomen. De hommels verhongeren namelijk. Ze verbruiken meer energie bij het rondvliegen dan er, in de vorm van nectar, verzameld kan worden.

Honingbij op de linde
Honingbij op de lindebloesem

Gratis eBook met tuintips

10 tips waar je op moet letten bij een tuinontwerp